یكی از شاهكارهای معماری ایرانی - اسلامی گنبد سلطانیه است که نه تنها در ایران بلكه در جهان شهره است ، در بیست نهمین اجلاس عمومی جهانی سازمان یونسكو در دوربان ژوییه 2005 بنای گنبد سلطانیه به اتفاق آرای كشور های حاضر در این كمیسیون به ثبت میراث جهانی رسید .
در این اجلاس كه با حضور سفیران 176 كشور جهان و 700 كارشناس برجسته منعقد شد همه حاضران بدون هیچ مخالفتی به ثبت این اثر رای موافق دادند بدین ترتیب این گنبد پس از تخت جمشید ، زیگورات چغازنبیل ، میدان نقش جهان ، پاسارگاد ، تخت سلیمان ،
 ارگ بم به عنوان هفتمین اثر ثبت شد كه سال 2008 نیز بیستون به عنوان هشتمین اثر ایرانی در این كمیسیون ثبت جهانی شد ، قابل ذكر هست كه ایران از معدود كشور هایی هست كه شهر های آن در این سازمان ثبت جهانی شده اند شهر های اصفهان و یزد نیز
 در سازمان میراث جهانی ثبت شده اند. در 30 كیلومتری جنوب زنجان و در مسیر محور ارتباطی و تاریخی حد فاصل فلات مركزی ایران و صفحات شمال غربی كشور دشتی پهناور آوردگاه سپهر آسمان با بنایی بسیار عظیم و گنبدی نیلگون و بس مرتفع موسوم به سلطانیه گردیده است . پروفسور آرتور پوپ كه عمری را به شیفته گی تمام صرف كندوكاو  در معماری ایران زمین سپری كرد . در مورد بنا های آرامگاهی در ایران تحقیقات گسترده ای را انجام داده است كه قسمتی از ان را كه از كتاب معماری ایران وی گرفته شده است در سرآغاز توصیفاین گنبد می نویسد : " فرمانروایان محلی ، بازرگانان و افراد بشر دوست – كه در میانشام زنان كم نبودند – برای ایجاد كاروانسرا ها ، پل ها ، بازارها ، كتابخانه ها ، مقبره ها و باغ ها بانیان سخاوتمندی ودند .

بنا های معروفشان ساختمان های شخصی بودند و مبین قدرت ، شخصیت ، رقابت ، ذوق و مقام آنان . بنابراین از نقش مهمی كه آرامگاهها در معماری ایرانی داشته اند نباید تعجب كرد ، نقشی چنان حیاتی كه گاه نخستین كار فرمانروایان پس از بر تخت نشستن اقدام به ساخت آرامگاهش بود شاید در مقام كاری برای اثبات جالودانگی .

برای ایرانیان چشم انداز های عظیم برف پوش ، دره هایی به پهناوری یك ایالت و جلگه های پهن و درخشان مستلزم ایجاد بناهایی متناسب با   این شكوه و عظمت طبیعی است در چنین ساحتی ، كه بنا های معمولی در برابرش ناچیز می نمایند ، تمایل به استفاده ی جسورانه از مقیاس ناگزیر بود وظیفه دائم معماری ایرانی پر كردن شكاف هولناك میان دو دنیای خاكی و افلاكی به هر دو صورت طبیعی و نمادی است .

ان مهم به وسیله ی بناهایی كه سر به آسمان می آسایند عملی گردید.

گنبد آسمان با گنیدهای عظیمی مورد تقلید قرار گرفت كه پیوسته امكان عبادتی جادویی را برای تقاضا نعمت ، بركت و قدرت فراهم ساخن."

به فرمان الجایتوفرمانروای ایلخانی در جلگه باز و زیبای سلطانیه ،شهر شگفت انگیزی به عنوان پایتخت بنا شد احداث این شهر كه

بنای آن به سال 13.5 میلادی آغاز شد و در سال 1313( 702 الی 710 هجری قمری ) به اتمام رسید.كار بس عظیم و

سریع بود . محصول این تلاش بی وقفه شهری شد به وسعت تقریبی تبریز كه بزرگترین شهر امپراتوری ایلخانی محسوب می شد

و مقبره الجایتو به مثابه بنایی بسیار وسیع بر تمام آن مشرف بود .این شهر به یكی از بزرگترین دستاوردهای معماری ایرانی تبدیل شد .6

سال پس از پایان این كار سترگ ، الجایتو درگذشت و با مرگ او موقعیت سلطانیه نیز متزلزل شد . دیری نپایید كه با سقوط

ایلخانان آخرین نشانه های رونق و شكوه این پایتخت نو پا نیزساقط شد ، 70 سال پس از مزگ الجایتو ، سلطانیه در حمله

تیمور لنگ غارت و چپاول شد.بسیاری از ابنیه هم آن ویران گشت و كوچ مردمانش ناگزیر شد .بدین صورت یكی از عظیم ترین ابنیه

های دوران اسلامی كه در زمانی بسیار كوتاه ساخته شد و رونقو شوكوفایی كوتاهی به خود دید به سرعت دستخوش ویرانی شد

و در  این روند شهری نو پا كه به مثابه پایتخت ایلخانان شكل گرفتهبود نیز موجودیت سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی خود را از دست

داد و تبریز دوباره جای آن را گرفت.شاید به جرئت بتوان ادعا كردكه در تاریخ كهن ایران هیچگاه احداث یك شهر بزرگ  حكوكتی ،

اوج گیری و سقوط آن همچون سلطانیه با عمری كوتاهتر از یك سده سابقه نداشته است.طبیعتاً دوره اقبال  وواوج تجلی آرامگاه

معظم سلطانیه نیز متاثر از ظهور و افول پیش گفته ی بسیار كوتاهبوده است . اما به رغم گزند های فراوان و تمامی جفایی كه بر این

بنایی بی رقیب رفته است از ارزشهای كم نظیر آن در عرصهمعماری اصیل ، ابداعات تكنیكی ، مهندس سازه و اجرای خارق

العاده پیكره و تزئینات مختلف داخلی و خارجی چیزی كاسته نشده است .در حقیقت ساطانیه را باید حاصل دستاوردهای كم نظیر معماری

پر هیبت سلجوقی و تكامل آن در دوره ایلخانی تلقی نمود.معماریسلجوقی ، موقر ، نیرومند و  دارای ساختاری بغرنج ، حاصل

رستاخیزی در فرهنگ و هنر و معماری ایرانی است  . این رستاخیز در اوایل سده دهم میلادس با ظهور سامانیان

در عرصه حكومتی ایران آغاز شد و در دوره سلجوقیان به اوج خود رسید .

بنای عظیم سلطانیه كالبدی عظیم و هشت ضلعی است كه گنبدی نیم كره مانند به ارتفاع 54 متر و قطر 25 متر بر فراز آن قرار دارد . سطح خارجی گنبد از كاشیهای ابی روشنی كه به زیبایی هر چه تمام تر پوشیده شده بود و بر فراز هر یك از رئوس این پیكره هشت

ضلعی مناره ای ظریف قرار داشت كه با كاشی آبی تزئین شده بود و این گونه به نظر می آمد كه پایه های نگینی عظیم را بر گرفته اند.

بر فراز كالبد آجری و مرتفع بنا در تمامی جوانب ، بقایای نوار قرنیز پهن و مقرنس كاری شده ای یالاترین بخش دیواره ها را تزئین می نماید و به زیبایی ، ارتباط بصری پیكره ی عمودی و انحنای

گنبد عظیم را تامین می كند . گر چه در گذر قرون و اعصار ، پوشته ی خارجی گنبد و هشت مناره ی انتهایی و بخش هایی از مقرنس كاری نهایی آن به شدت آسیب دیده اند اما هنوز می تواند تصویری از این  آرامگاه بی ماندد و شاكله ی آن را در زمان بر پایی خود مجسم كنند.فضای اصلی آرامگاه در داخل صحنی بیار رفیع و پر ابهت است .

نورگیریهای استادانه ای در ارتفاه ، چشم ناظر را بی اختیار به مكث بر هر مدخل مشبك در هشت جانب به سمت بالاترین نقاط فضا و سقف زیرین گنبد هدایت می كند . حجم بسیار عظیم این ارامگاه از داخل فضایی هشت وجهی و میان تهی است كه در

طبقه همكف و طبقه بالاتر آن دهلیز های بزرگ و بالكنهاب داخلی زیبایی غنای خاصی به فضایی گفته شده می بخشد.در طبقه دوم ارامگاه دهلیزهای بزرگتری رو به فضای بیرون طراحی شده اند كه ضمن كاستن از وزن بنا فضا های خالی ، سایه روشن های متناسب

و چشم انداز های بی نظیری را از فراز بالكنهای مرتفع آرامگاه به هشت جانب دشت وسیع می گسترانند.طاقنما های ظریفی كه در طبقات زیرزمین دهلیز ها در بدنه ی مستحكم آجری تعبیه شده اند با آرامش  و عظمتی خاص نمای پر هیبت آرامگاه را تكمیل می كنند.

گنبد نیلگون بسیار عظیم سلطانیه به اتقاد آرتور پوپ به رغم حجم بزرگش سبك و با روح به نظر می رسد و مانند طاق آسمان مستحكم است . بارها و فشار ها به درستی در نقاط نسبتاً معدودی تمركز یافته اند و هیچ مانعی برای آنكه حركت هماهنگ و روبه عروج بنا را كند یا مخدوش كند وجود ندارد از این رو بنا از لخاظ ساختار یك شاهكار است.

 

اینجا عظمت و آرامش هم تحقیر و هم تكریم می شوند . در ین فضا

انسان هم كوچك و هم بزرگ می شود.. اگر چه فضا های محصور

بزرگتری وجود دارد همچون معبد پانتئون در رم ولی شاید هیچكدام ،

وحدت ، قدرت و زیبایی آرام و شاهانه را این چنین نمایان نكرده باشند .

این بنا تحقق رویای شاعرانه بود:

" كاخی عظیم تر از كوه

درخشان چون ستارگاه 

به  پهنای عالم

وسربرافراشته بر آسمان "

مشخصات فنی بنا

بستر این بنا از طبقات فشرده ی شن و ماسه به عمق تقریبی 8 متر تشكیل شده و از مقاومت بسیار خوبی برخوردار است . بنای آرامگاه بر هشت جرز عظیم به صورت هشت ضلعی قرار گرفته عرض این جرز ها 6.87 متر و طول آن ها از بیرون 17 متر و از داخل

8.60 متر است كف گنبد سلطانیه با زیر سازی آجر فرش و شفته ی آهك و روكش سنگ مرمر سفید  یا سنگ رخام فرش شده بود .

شاخص ترین بخش آرامگاه طبقه ی فوقانی و جدا از دهلیز های داخلی آرامگاه در طبقات پایین بالكن هایی هشت گانه ای هستند كه از ایوان ها رو به بیرون شكل گرفته اند و دارای تزئینات زیبایی از كاشی كاری ، مقرنس كاری ، تسمه كشی ، گچ كاری ، و تلفیقهایی از آجر و كاشی و سرانجام كتیبه های متهدد هستند . این ایوان ها هر یك به طور متقارن به سه واحد طاق و تویزه تبدیل شده اند و طاق های 24 دهلیز خارجی و آرایش سقف آن ها در زمره ی زیباترین و جذاب ترین تزئینات هنر گچبری ایران قلمداد می شود. از ویژگی های مورد توجه این بنا نحوه ایجاد ارتباطات عمودی در طبقات است كه با منطقی ترین روش با راه پله های

متعدد تامین شه است . بدین ترتیب كه در سطح همكف بنا چهار واحد پله تعبیه شده است. بدین ترتیب كه در سطح همكف بنا چهار واحد راه پله تعبیه شده است . راه پله های جرز های شمال شرقی و شمال غربی كه در جوار ورودی های اصلی قرار دارند طبقه ی همكف را به ترتیب به بقیه طبقات متصل می كنند. در منتهی علیه هر ره پله در طبقه ی دوم تراس نسبتاً بزرگی تعبیه شده است كه پوشش گنبدب شكل دارد در طبقات بالاتر راه پله های اختصاصی قرار دارد و در مجموع هشت واحد راه پله در این  بنا ارتباطات بین طبقات را تسهیل می كنند. بنای گنبد سلطانیه از نظر تزئینات نیز از شاخص ترین نمونه های معماری اسلامی ایران به شمار می رود.

انواع تزئینات این گنبد عبارتند از :

تزئینات آجری

تزئینات گچ بری

كتیبه ها

كاشی كاری

تزئینات رنگ و نقاشی

تزئینات سنگی

تزئینات چوبی

آجر كاری در این بنا به سه صورت اجرا شده است : آجر های قالبی، آجر های كنده كاری شده و تلفیق آجر و كاشی . آجر قالبی در 4 ایوان جنوبی ، شرقی ، شمال شرقی و شمال غربی با نقوش هندس ی، گیاهی و گاه با كتیبه به كار رفته است.آجر های كنده كاری شده فقط در دو ایوان ، در دو جبهه ی شرقی و جنوبی ، استفاده شده است و روش تزئین آن ها آلت و لغت است. آلت این تزئینات را آجر های كنده كاری شده تشكیل داده اند . گچ نیز از دیگر عناصر تزئینی در گنبد سلطانیه است كه به وفور در نما های داخلی و خارجی بنا به كار رفته است.هنر كاشی كاری نیز در این بنا جایگاه ویژه ای دارد در تزئینات گنبد سلطانیه كتیبه نویسینیز همانند سایر هنر های ظریفه كه از شاخصه های زیبایی شناسی در معماری ایرانی اسلامی است، از موقعیت ممتازی برخوردار است.

كتیبه های دوره نخست تزئینات عموماً به خط كوفی زیبا و به شیو های مختلف و كتیبه های دوره دوم به خط جلی ثلث و انواع خطوط نوشته شده است.كتیبه های ایوان های غربی ، شمالی ، جنوب شرقی و جنوب غربی از زیبا ترین خطوط این بنای تاریخی است كه در فضا سازی ئ ایجاد عظمت در بنا نقشی به سزا دارند. طولانی ترین كتیبه ی این آرامگاه نوشته ای در ارتفاع 3.90 متری از كف صحن است كه با عرض 75 سانتی متر دور تا دور بنا چرخیده است.كتیبه ی بزرگ قرآنی دیگری نیز در پاكار گنبد به رنگ سفید در زمینه ی آبی

• ارسال شده در : سه شنبه 9 خرداد 1391 ساعت: 19:4 + تعداد بازديد : 1007
• نویسنده : حسین رستمی زاده
• دسته بندی ها : نقاط دیدنی ایران , ,
» نظرات()
می پسندم 0 نمی پسندم 0

مطالب مرتبط

منطقۀ شیرین بهار((شیمبار))
تخت جمشید
بازار قدیمی شهر کرمانشاه
سنگ افراشتهای دیدنی شهر يری
زیباترین کوه های ایران زمین
اولین پایتخت باستانی ایران
زیبایی منحصر به فرد دشت های لاله ایران
طولاني ترين آبشار مصنوعي ایران در اهواز
اسرارآمیزترین نقطه زمین در ساری
قصر شیرین

بخش نظرات این مطلب

آخرین نظرات ثبت شده برای این مطلب را در زیر می بینید:

برای دیدن نظرات بیشتر این پست روی شماره صفحه مورد نظر در زیر کلیک کنید:

نمایش کلیه نظرات

بخش نظرات برای پاسخ به سوالات و یا اظهار نظرات و حمایت های شما در مورد مطلب جاری است.
پس به همین دلیل ازتون ممنون میشیم که سوالات غیرمرتبط با این مطلب را در انجمن های سایت مطرح کنید . در بخش نظرات فقط سوالات مرتبط با مطلب پاسخ داده خواهد شد .

شما نیز نظری برای این مطلب ارسال نمایید:

نام

آدرس ایمیل

وب سایت/بلاگ

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

آپلود عکس دلخواه:

لحظات خوشی را در سایت برایتان آرزو میکنیم